De fundamenten van de eerste kerk van Nuth

De fundamenten van de eerste kerk van Nuth.    

© door Miel Bruls

In het stadsarchief van Aken bevindt zich reeds bijna 300 jaar lang een tekening van de eerste kerk van Nuth, iets wat aan weinig Nuthers bekend is. 

Het Domkapittel van Aken was namelijk eigenaar van onze kerk. Deze oude kerk werd afgebroken, nadat de huidige kerk in 1765 er over heen was gebouwd. Het grondplan van ons oude godshuis is bewaard gebleven, omdat het tussen 1706en 1744 werd getekend door Laurenz Meffer uit Aken, in het Latijn Mefferdatis genoemd.  Mefferdatis, geboren op 2 september 1677, was als architekt in dienst van de stad Aken.

De fundamenten  van de huidige kerk volgens bouwtekening Architect Rademakers 1920
(in paars de -hergebruikte- delen behorend bij de kerk van 1765)

Hij stamde uit een familie van metselaars en had als bouwvakker in de praktijk het vak geleerd. Ofschoon Johan Couvens in die tijd in de stad de bekendste architect was, deed Laurenz in vakkennis niet voor hem onder. Hij muntte bovendien uit in technische tekeningen van machines en instrumenten. Ook vermeldt hij op zijn bouwtekeningen de prijzen van de benodigde materialen. Volgens Meferdatis moeten de prijzen voortaan berusten alleen op de meters hout, die gebruikt worden en mag het afval niet worden meegeteld. Hout werd toendertijd niet gezaagd maar met de bijl vierkant gekapt.  

Zijn grootvader Laurens was als metselaar van Milaan naar Aken gekomen en ook zijn vader Stefan Meffer was als "Ratssteinmetz " in dienst van de stad. Maar vader Stefan stierf jong, en Laurenz moest als enige zoon voor zijn moeder en zijn zussen zorgen. Hij trouwde later met Maria Cortenbach en woonde met zijn 7 kinderen in de Adalbertstraat.

In Aken was werk genoeg voor hem, want na de grote brand van 1656 waren in de hele stad nog maar 450 huizen overgebleven.  Kastelen hoefde Laurenz niet te bouwen, zijn opdrachtgevers waren nu rijke textielfabrikanten, die passende woningen behoefden.

Aken ontwikkelde zich in die tijd om zin warme  bronnen tot badcentrum en Mefferdatis ontwierp hiervoor het 3-Koningen en het Corneliusbad.  Hij was een specialist voor de toevoer van het bronwater, maar bij de aanleg van de gewelven van het Karlsbad in 1706 kreeg hij zelf een ongeval. Zijn kerken zijn grote hallen, gestut door pilaren, zoals de Theresia-kerk in Aken en de Nicolaas in Eupen.

Omdat de kerk van Nuth bouwvallig was en tot het eigendom hoorde van het kapittel van Aken, kreeg Mefferdatis de opdracht de fundamenten te meten. Wellicht was herbouw op de bestaande fundering mogelijk, want het gebouw was al lang de instorting nabij. Maar haar bezitters d.w.z. het Kapittel, pastoor Leyen en de gemeente voelden niets voor nieuwbouw en met kleine reparaties, die niet veel kostten, stelde men de gelovigen gerust. Vanwege instortingsgevaar werden de gewelven van gemetselde steen in 1698 vervangen door een plat dak van hout en  leem en werd  hoge kerkmuur bij de toren hersteld. Toen Engelse troepen tijdens de Spaanse successieoorlog (1702 - 1713 ) Nuth binnenvielen, bleef de kerk gespaard van vernielingen, dankzij het optreden van de dikke Hollandse wachtmeester. Deze gulzigaard verorberde in een keer een hele gans, volgestopt met een kilo spek. 

Pastoor van der Leyen voorzag hem en zijn officieren in de smidse van Houben zodanig van eten, dat ze afzagen van plunderingen. 

Ook de zware aardbeving van 13 januari 1714 had de kerk geen goedgedaan. Een jaar later veroorzaakte de regen grote schade aan het plafond. omdat de waterafvoer van de toren stuk was. Na de reparatie van het schip  1719, werd de kerk opnieuw gepleisterd en overgewit.  Maar toen ontstonden er zo'n grote gaten en scheuren, dat men het plafond met balken moest verstevigen.  Frans Crijns, pachter van de Nuinhof ( bezit van het kapittel ) werd verplicht de klokkenstoel te repareren, en na zijn dood in September, zorgde zijn zoon Reyner ervoor dat het schip gepleisterd , overgewit en van onder gezwart werd.  Ook het " pavement' van het schip wordt betegeld met blauwe Ardense plavuizen en timmerman Jan Meys uit het Horen slaat ijzeren banden om de eerste balk van het middenschip.

In juli  1722 komtde nieuwe pastoor Hendrik Wolters naar Nuth en ontvangt aldra in zijn oude pastorie bij de Ping Mefferdatis. De deskundige bouwmeester moet gezien hebben, dat de kerk niet meer te  redden is, maar de pastoor en zijn opdrachtgever, het Kapittel, voelen niets voor nieuwbouw.

Mefferdatis keert terug naar Aken. Als zijn vrouw in 1738 gestorven is, verhuist hij naar de Ontstrasze.  Hier is hij met 71 jaar overleden op 20 september 1748.

5 Jaar later verplicht de Souvereine Raad van Brabant het Akense Kapittel in Nuth een nieuwe kerk te bouwen. De toren wordt verplaatst naar de westkant van de kerk en moet zo hoog worden, dat heel de parochie de klokken kan horen luiden. In 1763 wordt de eerste steen gelegd. en 1 jaar  later begint aannemer Nicolaes Lousbergh uit Maestricht de oude kerk af te breken; de kerk, waarin het bidden gevaarlijk was geworden...

Tekening van de fundamenten van de eerste kerk van Nuth
getekend door Mefferdatis omstreeks omstreeks 1723
(door Miel Bruls in Aken overgetekend)

Mefferdatis' tekening in het boek "Architectura" van Johan Couven is onze enige informatie over het afgebroken godshuis:

A: de ingang van de kerk

B : het schip

C : rouwkapel

D : binnenhof onder de toren

E: zijbeuk

F : het koor

G: de sacristie

Wellicht heeft de lage toren gesteund op de brede muren van het binnenhof, in het midden van de kerk.  Merkwaardig is ook de ligging van de sacristie aan de noordzijde van de kerk, tegenover het huis van de blinde pastoor Wolters.

Alle afmetingen zij in Akense voeten, 1 voet : 29 cm. De voorgevel is 52 voeten breed, circa 15 meter, maar de breedte van het schip slechts 7 m. De lengte is 80 voet : 23m.

 Het is interessant om de maten te vergelijken met de nieuwe kerk van 1765. Ook de nieuwe kerk is 22 m lang en 10 m breed, de breedte van het oude schip en de zijbeuk samen. Als het mogelijk was, gebruikte men de fundamenten opnieuw. De verhouding tussen breedte en lengte van de nieuwe kerk is ook nu nog gelijk: 34 voet : 73 voet als 10 m :22 m. De nieuwe toren werd iets breder dan de oude : van 20 voet naar 6 m 40. De bijgevoegde plattegrond van de oude kerk werd door Miel Bruls nauwkeurig in Aken overgetekend.